Grote Bavo Kerk - Adres: Grote markt 22
Mijn route begint bij de Grote Bavo kerk op de markt. Vroeger was dit een katholieke kerk, maar na de reformatie in de 16e eeuw is hij overgenomen door de protestanten. Het katholieke geloof werd verboden: de bisschop werd verdreven en alle kloosters moesten hun deuren sluiten. Tot kort hiervoor was juist het tegenovergestelde het geval: toen belandden de protestanten in opdracht van Rome op de brandstapel voor het uitoefenen van hun geloof.
Na 1581 overheersten dus de protestanten, die zichzelf de gereformeerde en publieke kerk noemden, omdat deze godsdienst als enige openlijk mocht worden uitgeoefend. Tijdens de beeldenstorm in 1566 schilderden protestanten de katholieke kerken in Haarlem wit en werden beelden vernield, omdat het vereren van beelden in de ogen van protestanten als afgoderij werd gezien.
De katholieken gingen wel in het geheim verder met het beoefenen van hun geloof. Vaak gebeurde dit buiten de stad in de nachtelijke uren. Er waren dan verschillende stromingen van katholieke gemeenschappen die samen kwamen om toch op hun manier God te aanbidden.
De St. Anna schuilkerk - Adres: Bakenessergracht 33 (Kokstraat 11)
Toch moest er een permanentere oplossing komen en daarom zijn de katholieke schuilkerken gaan inrichten. Deze schuilkerken bevinden zich in gewone huizen, zodat je van de buitenkant niet ziet dat er een kerk zit. De eerste schuilkerk waar ik naartoe ga is de St. Anna schuilkerk aan de Bakenessergracht nummer 33.
Als ik hier aankom ben ik verbaasd over hoe onopvallend het er eigenlijk uitziet van de buitenkant. Je zou zeker niet zeggen dat er achter deze deuren een schuilkerk verborgen zit. Toch is het zo.
Pastoor Alstenius Bloemaert was de man achter deze schuilkerk aan de Bakenessergracht. Hij is in het geheim een huis gaan ombouwen. Van de buitenkant zag het eruit zoals elk ander huis, maar van binnen is het net een kerk. Compleet met orgel en communiebanken.
Verborgen ingang
De ingang van deze schuilkerk zat niet aan de straatkant. De kerk was immers ten strengste verboden en daarom kon je stiekem via de Kokstraat nummer 11 naar binnen. De deur die er toen zat, zit er nog steeds.
De deur van nummer 33 is wel een deur die naar de schuilkerk gaat, maar niet de hoofdingang. Als je voor nummer 33 staat, kun je rechts van het huis een steegje in, hier is de oude deur nog te zien op nummer 11. Deze kerk werd de Sint Anna genoemd, waarschijnlijk naar een bord op de gevel. Als je door de steeg blijft lopen kun je links naar de Bloemertstraat (vernoemd naar de pastoor). Dit was vroeger de Sint Maria. Hiervan is echter geen deur meer te zien. Toen deze in 1779 werd gesloten werd alleen nog de zolder van de Sint Anna kerk gebruikt.
Schuilkerken tijdens de oorlog
Wat ik ontdekte toen ik in de geschiedenis van de Haarlemse schuilkerken dook is dat deze kerken veel vaker nuttig bleken te zijn voor de Haarlemse bewoners. Zo ook tijdens de tweede wereldoorlog. In de schuilkerken stond toen een radio van het verzet, waarmee ze goed contact hielde met de Engelsen in Londen. Wat ontzettend belangrijk is geweest voor de vrijheid van ons kleine kikkerlandje.
Een ander leuk feitje is dat in het huis van Pastoor Bloemaert tijdelijk de Franse filosoof Descartes verbleef. Descartes legde de basis voor de 17e-eeuwse stroming van het rationalisme. Een van de grote figuren in de wetenschappelijke revolutie. Tijdens zijn verblijf in Haarlem werd hij geportretteerd door de inmiddels beroemde schilder Frans Hals.
Schuilkerk aan de Grote Houtstraat - Adres: Grote Houtstraat 43 (Frankestraat 24)
Mijn tocht gaat verder naar de volgende schuilkerk die ik heb gevonden door in het archief te duiken. De schuilkerk aan de Bakenessergracht was namelijk zeker niet de enige schuilkerk in Haarlem. Als je door de Grote Houtstraat loopt kom je er namelijk nog een tegen. Deze kerk heeft ook de hoofingang ergens anders zitten, maar wel een deur aan de straatkant.
In tegenstelling tot de deur van de Bakenessergracht, is deze wel iets meer versierd. Ondanks dat het verboden was mocht deze deur wel te zien zijn en werd het toch oogluikend toegestaan. Het Nederlandse gedoogbeleid was er al in die tijd!
Verscholen ingang
De schuilkerk waar we nu zijn is in 1682 gebouwd en wordt ook nu nog veelvuldig gebruikt. De ingang aan de straat van de kerk is een kunstatelier. Dit is niet de enige ingang. De hoofdingang zit om de hoek in de Frankenstraat. Deze is duidelijk te herkennen aan de grote houten deuren met stenen versieringen bovenin.
Dit is echter niet de leuke ingang om te nemen, die zit namelijk in de winkel, rechts van het atelier, genaamd Jansje. Om via deze kant binnen te komen moet je door de winkel helemaal naar achteren lopen. Je loopt dan langs wat tafeltje en dan kun je hier links door een glazen deur richting de zaal.
Door deze verscholen ingang te nemen ervaar je hoe het vroeger was voor de katholieken. Zij moesten dus altijd zo naar binnen. Wanneer je door de glazen deur loopt kun je rechts de zaal in. Hier kun je een uniek kijkje nemen in hoe zo’n schuilkerk er nu van binnen uitziet.
Alle godsdiensten werden gelijk
In 1798 kwam er in Haarlem en de rest van Nederland een einde aan de schuilkerken periode. Alle godsdiensten werden toen voor de wet gelijkgesteld. Dit betekende nog niet volledige godsdienstelijke vrijheid: de overheid bleef zich nog bemoeien met de bouw van kerkelijke aangelegenheden. Pas toen de grondwet in 1848 werd veranderd heeft de overheid zich teruggetrokken en kregen de kerken volledig zeggenschap over hun organisatie en de bouw van kerken.
Toen dit gebeurde zijn er massaal schuilkerken afgebroken door de Rooms-Katholieke kerk en wilde ze grote nieuwe kerken bouwen met torens om zo zichtbaar te zijn in de steden en dorpen. De kleinere genootschappen zoals de oudkatholieken en doopsgezinden hadden niet de luxe en middelen om dit te doen en bleven samenkomen in hun schuilkerkjes.
Koepel Kathedraal - Adres: Leidsevaart 146
Ik loop verder door de stad richting de Leidse Vaart naar de Koepel Kathedraal. Dit is een van die nieuwe gebouwen van de Rooms-Katholieke kerk. In 1898, 50 jaar nadat de katholieken zeggenschap kregen, was het dan zover en is de bouw van de Koepel Kathedraal begonnen. De bouw hiervan duurde 32 jaar en werd in 1930 afgerond.
Ze hebben naar mijn mening goed uitgepakt tijdens de bouw. Het is een schitterend gebouw met een grote koepel boven het schip, waarbij de architect geïnspireerd raakte door Indiase en Spaanse bouwstijlen. Tijdens de tweede oorlog waren kleine delen van de kerk niet helemaal af. Vandaar dat op een van de afbeeldingen in de kerk, aan de linker kant als je binnenkomt, een soldaat met Duitse helm op te zien is als knipoog naar de Duitse bezetters.
De mannen tegen de vrouwen
De twee torens die over de stad uitkijken zijn gebouwd in de stijl van de Amsterdamse school, compleet anders als de rest van de kerk. Dit kwam doordat ze tijdens de laatste fase van de bouw in geldnood kwamen. De gemeenschap heeft toen geld ingezameld, de vrouwen de ene toren en de mannen de andere.
De vrouwen hadden uiteindelijk het meeste opgehaald, vandaar dat er op die toren dan ook een mooie klok zit. Wereldwijd behoord deze kerk vandaag de dag tot een van de belangrijkste kerken gebouwd tussen 1850 en 1950. Andere in dit rijtje zijn de Sacré Couer in Parijs en de Sagrada Familia in Spanje.
